Tính phổ quát và tính đặc thù luôn tồn tại song song như hai mặt không thể tách rời trong thế giới văn học. Việc khám phá và tìm kiếm những giá trị phổ quát trong văn chương không chỉ giúp người đọc nhận ra sự tương đồng và mối liên kết giữa các cá nhân và cộng đồng, mà còn là nhu cầu thiết yếu để làm giàu thêm chiều sâu và ý nghĩa của các tác phẩm văn học.
Nếu văn chương chỉ tập trung vào tính phổ quát mà bỏ qua tính đặc thù, giá trị của những tác phẩm này sẽ trở nên chung chung và thiếu sức sống, khó có khả năng chạm đến trái tim của người đọc. Mặt khác, nếu chỉ chăm chú vào tính đặc thù, văn chương sẽ trở nên khép kín, tự trị và khó có thể kết nối với cộng đồng nhân loại rộng lớn. Do đó, việc tìm được sự cân bằng giữa tính phổ quát và tính đặc thù là chìa khóa để tạo ra những tác phẩm văn học có giá trị chân thực và sâu sắc.
Cái phổ quát cần phải được nhìn nhận và thể hiện thông qua cái riêng, cái đặc thù của mỗi cá nhân và cộng đồng. Chỉ khi có sự kết hợp hài hòa giữa hai yếu tố này, văn chương mới có thể vượt qua ranh giới thời gian và không gian, nói lên tiếng nói của con người và tiếp nhận sự đồng cảm từ người đọc. Qua đó, văn học không chỉ phản ánh cuộc sống mà còn góp phần làm giàu thêm tinh thần và tâm hồn con người.
Nhiều nhà văn Việt Nam đã thể hiện một cách xuất sắc mối quan hệ biện chứng giữa tính phổ quát và tính đặc thù trong tác phẩm của mình. Chẳng hạn, trong Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành, có một tuyên ngôn mạnh mẽ từ cụ Mết: “Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo”. Đó là lựa chọn mang tính đặc thù dựa trên điều kiện cụ thể của dân tộc, nhằm mục tiêu bảo vệ hòa bình và tự do – một giá trị phổ quát của nhân loại.
Trong khi đó, Nguyễn Bình Phương lại khai thác cái ác trong bối cảnh cụ thể của cuộc chiến tranh, của những xung đột văn hóa – xã hội Việt Nam. Tác giả đã thể hiện một cách sâu sắc và đa chiều về bản chất của con người, làm nổi bật sự tương phản giữa các giá trị phổ quát như tình yêu, hòa bình với thực tại khắc nghiệt của chiến tranh và đời sống.
Không thể không nhắc đến Trương Đăng Dung, người đã thổi hồn vào những phạm trù phổ quát gắn với nhân loại nói chung thông qua nỗi bất an của sự tồn tại cá nhân. Từ “sự tồn sinh cá nhân” ấy, qua những ưu tư nghiêm khắc liên quan đến thân phận con người Việt Nam, cái phổ quát mới có sức sống, có da thịt và linh hồn để không trở nên mơ hồ, rỗng nghĩa.
Như vậy, sự hiện diện của cả tính phổ quát và tính đặc thù trong văn chương đã tạo nên những tác phẩm có giá trị sâu sắc. Khi văn chương biết kết hợp và hài hòa hai yếu tố này, nó có thể tạo ra những tác phẩm có sức mạnh trong việc chạm đến trái tim người đọc và để lại dấu ấn lâu dài trong lòng họ.
