Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch gần đây đã công bố việc công nhận nghề gốm Mỹ Thiện tại thị trấn Châu Ổ, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi (nay là xã Bình Sơn) là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Với việc này, nghề gốm Mỹ Thiện được xếp vào loại hình ‘Nghề thủ công truyền thống’ và trở thành một phần quan trọng trong kho tàng di sản văn hóa phi vật thể của quốc gia.

Làng gốm Mỹ Thiện có lịch sử hình thành từ thế kỷ XVIII và từng là một làng nghề thủ công truyền thống với hàng chục gia đình chuyên sản xuất đồ gốm. Các sản phẩm gốm tại đây nổi tiếng với nhiều sản phẩm gia dụng tinh xảo như chum, ghè, vò, thạp, ché, bình vôi, hũ, chậu kiểng, độc bình, bình hoa, lư hương, ấm trà, tượng động vật… Sự đa dạng của các sản phẩm gốm Mỹ Thiện đã thể hiện sự tài hoa và sáng tạo của các nghệ nhân trong làng nghề.

Một trong những đặc trưng của gốm Mỹ Thiện là kỹ thuật tráng men với màu sắc phong phú như tím đậm, tím nhạt, da lươn, vàng, vàng ánh xanh ngọc, xanh rêu. Hoa văn trang trí trên gốm cũng rất đa dạng, thể hiện hình ảnh rồng, phụng, hoa, lá, 12 con giáp… mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống. Những đặc trưng này đã làm cho gốm Mỹ Thiện trở thành một biểu tượng văn hóa đặc sắc của tỉnh Quảng Ngãi.

Trước đây, làng gốm Mỹ Thiện từng được quan Tuần phủ Quảng Ngãi Nguyễn Bá Trác ghi chép trong điều trần gửi vua Bảo Đại. Các nghệ nhân tại đây từng được vời vào Phủ Chúa Nguyễn để chế tác gốm phục vụ hoàng gia và làm cống phẩm, tặng phẩm. Điều này đã chứng minh rằng gốm Mỹ Thiện đã từng là một phần quan trọng trong văn hóa và lịch sử của triều đình nhà Nguyễn.

Hiện nay, chỉ còn vợ chồng nghệ nhân Đặng Văn Trịnh và bà Phạm Thị Thu Cúc là người giữ nghề cha ông để lại. Để thích ứng với thị trường, ông Trịnh đã học hỏi thêm kỹ thuật từ cha mình và phục hồi công thức pha men cổ từ đá núi địa phương. Ông đã cố gắng bảo tồn và phát huy nghề gốm truyền thống của gia đình mình.

Sản phẩm gốm của ông Trịnh đã được UBND tỉnh Quảng Ngãi công nhận OCOP 3 sao và đang hoàn tất hồ sơ để xét duyệt lên 4 sao. Cơ sở sản xuất của ông cũng trở thành điểm đến cho du khách, học sinh đến tham quan, trải nghiệm làm gốm. Việc kết hợp giữa bảo tồn nghề gốm và phát triển du lịch đã giúp ông Trịnh có thể giới thiệu nghề gốm truyền thống của mình đến với công chúng.

Tỉnh Quảng Ngãi đang hướng đến phát triển du lịch văn hóa làng nghề, gắn kết làng nghề với các tour du lịch văn hóa, du lịch trải nghiệm. Dự kiến, tỉnh sẽ đầu tư hạ tầng cho làng nghề, xây dựng không gian trưng bày, tạo điểm nhấn gắn với các danh thắng. Điều này sẽ giúp cho làng gốm Mỹ Thiện trở thành một điểm đến hấp dẫn cho du khách.

Gìn giữ di sản không chỉ là bảo tồn một nghề, mà còn là giữ gìn một phần hồn cốt văn hóa dân tộc. Mỹ Thiện – ngôi làng đỏ lửa suốt hơn hai thế kỷ – đang hồi sinh bằng chính bàn tay, khối óc và tình yêu nghề của những người con xứ Quảng. Việc bảo tồn và phát huy làng nghề gốm truyền thống gắn với phát triển du lịch sẽ giúp tạo ra những cơ hội kinh tế mới cho cộng đồng địa phương, đồng thời góp phần bảo vệ và phát huy giá trị của di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Lào Cai hiện có 56 di sản văn hóa phi vật thể được ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, trong đó có 3 di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Tỉnh này đang tích cực bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa đặc sắc tiêu biểu, biến di sản thành tài sản để phát triển du lịch.

Xã Nghĩa Đô, nơi sinh sống của đồng bào Tày, là một điển hình về việc bảo tồn và phát triển văn hóa. Mới đây, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã thẩm định và ghi danh 2 di sản văn hóa phi vật thể của tỉnh Lào Cai vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Trong đó có loại hình di sản thuộc nhóm ẩm thực đầu tiên của Lào Cai là ‘Tri thức dân gian chế biến cá nướng, vịt bầu lam và rượu men lá của người Tày xã Nghĩa Đô’.

Ẩm thực ở Nghĩa Đô được đánh giá cao bởi sự độc đáo đến từ nguyên liệu, quy trình và cách thức làm ra món ăn. Các món ăn ở đây được làm từ những thực phẩm của địa phương như món ‘vịt bầu lam’ phải là loại vịt bầu cổ xanh có đặc điểm cổ rụt, thân hình bầu bĩnh, đầu to, chân ngắn. Không chỉ nổi tiếng về ẩm thực, các nghề thủ công truyền thống như kỹ thuật đan lát của người Tày Nghĩa Đô cũng thể hiện sự công phu và khéo léo của đôi tay.

Để phát huy sức mạnh văn hóa trong phát triển du lịch, biến di sản thành tài sản, cần sự vào cuộc bền bỉ, sáng tạo và chung tay đồng thuận của chính quyền và người dân. Mỗi di sản đều mang trong mình những câu chuyện hấp dẫn thể hiện nét đẹp văn hóa các tộc người.

Năm 2023, tổng lượng khách đến Nghĩa Đô đạt 21.000 lượt, doanh thu đạt khoảng 12,6 tỷ đồng. Năm 2024, lượng khách đạt 25.000 lượt, doanh thu từ du lịch cộng đồng khoảng 15 tỷ đồng. Khách quốc tế cũng bắt đầu tìm đến Nghĩa Đô như một nơi để ‘chạm’ vào vùng đất bản sắc nguyên sơ, chân thật.

Dự kiến đến năm 2030, địa phương đón khoảng 16,5 triệu lượt khách, doanh thu du lịch ước đạt 74,8 nghìn tỷ đồng, trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, góp phần quan trọng vào tăng trưởng GRDP của tỉnh. Bằng cách bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa đặc sắc, Lào Cai đang tích cực biến di sản thành tài sản để phát triển du lịch, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội của tỉnh.

Nghệ thuật Rô băm, một di sản văn hóa phi vật thể quý giá của người Khmer, đã và đang được gia đình nghệ nhân ưu tú Lâm Thị Hương ở ấp Bưng Chông, xã Tài Văn, tiếp tục bảo tồn và phát huy. Với tinh thần “cha truyền con nối”, đoàn múa Rô băm Bưng Chông đã tồn tại qua 6 thế hệ, từ năm 1933 đến nay.

Nghệ nhân Lâm Thị Hương tâm sự: “Cha mẹ tôi luôn dặn dò phải giữ gìn nghệ thuật này. Tôi rất yêu Rô băm. May mắn là con cháu trong gia đình vẫn tiếp nối nên đoàn mới còn được duy trì đến ngày hôm nay”. Sự tận tâm và đam mê của nghệ nhân Lâm Thị Hương đã giúp giữ gìn và truyền tải nghệ thuật Rô băm đến các thế hệ sau.

Trong những năm qua, các cấp, các ngành đã triển khai nhiều giải pháp bảo tồn Rô băm. Đoàn Rô băm ở Tài Văn đã được Làng Văn hóa – Du lịch các dân tộc Việt Nam tại Hà Nội mời ra phục dựng sân khấu cổ Rô băm, giúp giới thiệu rộng rãi hơn về nghệ thuật này. Đặc biệt, Đề án ‘Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Nghệ thuật Rô băm của người Khmer và Lễ hội Nghinh Ông tại huyện Trần Đề, giai đoạn 2023-2028’ đã được UBND tỉnh Sóc Trăng phê duyệt. Đề án không chỉ hướng đến việc gìn giữ, mà còn khai thác giá trị di sản phục vụ phát triển kinh tế – xã hội bền vững, tạo nền tảng cho phát triển du lịch văn hóa đặc sắc của địa phương.

Dự án 6 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi cũng đã giúp xã Tài Văn thành lập Câu lạc bộ múa Rô băm với 18 thành viên, chủ yếu ở độ tuổi 15-18. Chị Thạch Na Qui, con gái nghệ nhân ưu tú Lâm Thị Hương, hiện là diễn viên của Đoàn Nghệ thuật Khmer Sóc Trăng và là người trực tiếp truyền dạy nghệ thuật múa Rô băm cho các thành viên Câu lạc bộ múa Rô băm xã Tài Văn. “Các bạn trẻ rất yêu thích múa Rô băm nên học rất nhanh và có đam mê thật sự” – chị Na Qui phấn khởi nói.

Ông Thạch Quốc Thái, Trưởng Phòng Văn hóa – Xã hội xã Tài Văn, cho biết nghệ thuật Rô băm đã được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao. Xã sẽ tiếp tục quảng bá loại hình nghệ thuật này, từng bước đưa Câu lạc bộ múa Rô băm tham gia trình diễn tại các sự kiện, lễ hội lớn. Việc bảo tồn và phát huy nghệ thuật Rô băm không chỉ góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa của người Khmer, mà còn mở ra những cơ hội phát triển du lịch văn hóa đặc sắc cho địa phương.