Chương trình nghệ thuật sáng tạo “Gom Show – Âm thanh từ gốm” đã đưa những thanh âm từ gốm Việt lên sân khấu, tạo nên một dòng chảy nghệ thuật đương đại độc đáo. Đây là hành trình âm thanh đặc biệt, nơi những chiếc bàn xoay gốm trở thành người dẫn chuyện, và các vật dụng gốm như chum, vại, niêu, chiêng, chuông… có cơ hội kể câu chuyện của riêng mình thông qua những thanh âm hoà tấu, đồng điệu, riêng biệt.

Nghệ sĩ Đinh Anh Tuấn, thành viên của nhóm tác giả Gom Show, chia sẻ rằng chương trình này tìm về bản chất của văn hóa gốm, vốn được hình thành từ đất, nước, lửa – những yếu tố đã gắn bó với con người từ hàng nghìn năm trước. “Văn hóa gốm từ đất, nước, lửa. Yếu tố đó là con người hòa mình vào thiên nhiên, khai thác thiên nhiên từ hàng nghìn năm trước. Và bây giờ không thay đổi, vẫn là đất, nước, lửa, đó là triết lý rất bền bỉ.”

Nghệ sĩ Trần Quốc Thịnh cũng bày tỏ rằng nhạc cụ được tạo ra từ chính chất liệu làm nên chúng, và âm sắc của chất liệu được chuyển tải rất rõ. “Ví dụ nhạc cụ trong chương trình như chung thanh, chiêng sành. Âm sắc của chất liệu được chuyển tải rất rõ. Ở chung thanh, mình cảm giác có một số âm sắc và dải tần âm sắc của các chất liệu khoáng chất tạo nên chúng”.

Show diễn không chỉ là hành trình âm thanh sử dụng thủ pháp ước lệ kể câu chuyện của đất của người bằng ngôn ngữ không lời, mà còn kết nối một di sản vừa hữu hình vừa trầm sâu trong tâm thức – văn hoá gốm. Thông qua chương trình, nghệ sĩ muốn gửi gắm tới khán giả giá trị khai thác từ vật liệu của tự nhiên, thiên nhiên gần gũi với con người và đó là cái lõi cuối cùng của văn hóa gốm.

Thông qua việc sử dụng các vật dụng gốm như nhạc cụ, chương trình “Gom Show – Âm thanh từ gốm” đã thể hiện một cách sáng tạo và độc đáo sự kết nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa con người và thiên nhiên. Đây là một nỗ lực đáng kể trong việc bảo tồn và phát triển văn hóa gốm, cũng như quảng bá giá trị của văn hóa này đến với công chúng.

Chương trình “Gom Show – Âm thanh từ gốm” là một minh chứng cho thấy nghệ thuật có thể được tạo ra từ những thứ gần gũi và quen thuộc, và rằng sự sáng tạo có thể giúp chúng ta nhìn nhận lại và đánh giá cao những giá trị truyền thống.

Nghề làm gốm truyền thống của người M’nông Rlăm tại buôn Dơng Bắk, xã Liên Sơn, huyện Lắk, tỉnh Đắk Lắk, đã tồn tại bền bỉ qua nhiều thế hệ với kỹ thuật độc đáo như ‘nuôi đất’, ‘trích đất’ và nung lộ thiên. Điểm đặc trưng của gốm M’nông Rlăm là không sử dụng bàn xoay, không lò nung, không khuôn đúc, tạo nên sự khác biệt so với các loại gốm khác.

Quá trình làm gốm của người M’nông Rlăm bắt đầu từ việc ‘nuôi đất’, tức là ủ đất sét lấy từ bờ sông Krông Ana để giữ ẩm và bảo tồn chất đất. Sau đó, người thợ sẽ thực hiện ‘trích đất’ – lấy một lượng đất vừa đủ để tạo nên một sản phẩm, được xem như một nghi thức tâm linh. Gốm M’nông Rlăm được tạo dáng hoàn toàn bằng tay, không sử dụng bàn xoay. Người thợ di chuyển xung quanh sản phẩm trong quá trình nặn, tương đồng với cách làm gốm của người Chăm.

Sản phẩm sau khi tạo hình được đánh bóng bằng đá, khắc họa tiết bằng que tre, sau đó phơi khô tự nhiên rồi nung trong lửa khoảng 30 phút với nhiên liệu vỏ trấu và mùn cưa. Kỹ thuật nung lộ thiên này đòi hỏi sự khéo léo và kinh nghiệm của người thợ, giúp tạo nên những sản phẩm gốm bền chắc và có tính thẩm mỹ cao.

Gốm truyền thống của người M’nông Rlăm đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào cuối năm 2024. Sự công nhận này đánh dấu bước chuyển quan trọng trong hành trình gìn giữ và phục hồi một làng nghề truyền thống đặc sắc của Tây Nguyên. Tuy nhiên, việc gìn giữ nghề gốm truyền thống của người M’nông Rlăm đang đối mặt với nhiều thách thức, trong đó có sự mai một về nhân lực, nguyên liệu khan hiếm, và khó khăn trong tiêu thụ sản phẩm.

Chính quyền địa phương đã triển khai một số đề án bảo tồn và phát triển làng nghề gốm truyền thống, đặt hàng sản phẩm gốm từ nghệ nhân địa phương, tổ chức các lớp truyền dạy nghề, và giới thiệu sản phẩm đến các đơn vị lữ hành. Gốm thủ công của buôn Dơng Bắk đã được công nhận là sản phẩm OCOP đạt 3 sao cấp tỉnh, mở ra cơ hội tiếp cận thị trường rộng hơn.

Du lịch cộng đồng đã mang đến hy vọng mới cho nghề làm gốm của người M’nông tại buôn Dơng Bắk. Các tour du lịch trải nghiệm đã về đến Yang Tao, tạo điều kiện cho nghệ nhân địa phương trình diễn kỹ thuật làm gốm cổ. Du khách khi đến thăm làng gốm không chỉ được tìm hiểu quy trình thủ công, mà còn có thể trực tiếp tham gia tạo hình, trang trí sản phẩm và mang về làm kỷ niệm. Những hoạt động này bước đầu giúp gốm Yang Tao có thêm cơ hội được hồi sinh, đồng thời trở thành điểm nhấn văn hóa trong phát triển du lịch bền vững tại khu vực Tây Nguyên.

Với những nỗ lực bảo tồn và phát triển làng nghề gốm truyền thống, người M’nông Rlăm hy vọng rằng nghề làm gốm sẽ tiếp tục tồn tại và phát triển, không chỉ là một di sản văn hóa quý giá mà còn là một nguồn thu nhập ổn định cho người dân địa phương.

Gốm thủ công của buôn Yang Tao ngày càng nổi tiếng trong và ngoài nước.

Tìm hiểu thêm về nghề làm gốm của người M’nông Rlăm.