Dân ca ví, giặm xứ Nghệ – Di sản văn hóa quý giá

Dân ca ví, giặm là một phần không thể thiếu trong văn hóa của người dân xứ Nghệ. Với những làn điệu mộc mạc, sâu lắng, dân ca ví, giặm đã trở thành hơi thở và linh hồn của mảnh đất và con người nơi đây. Được UNESCO vinh danh là Di sản Văn hóa Phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2014, dân ca ví, giặm đang đứng trước thách thức của thời đại. Nhiều nghệ nhân, lớp trẻ, các câu lạc bộ, đoàn nghệ thuật ở Nghệ An đã và đang nỗ lực để mạch nguồn quý giá ấy không ngừng chảy, mãi ngân vang trong đời sống hiện đại.

Thế hệ trẻ yêu ví, giặm

Thế hệ trẻ tại Nghệ An đang ngày càng yêu và gắn bó với dân ca ví, giặm. Tại Nghệ An, lớp truyền dạy dân ca ví, giặm cho học sinh có năng khiếu trong cộng đồng đang được tổ chức. Trong 12 ngày tham gia khóa học, các em được tìm hiểu về những đặc điểm, tính chất của làn điệu ví, giặm, thực hành làn điệu ví, giặm, làn điệu hò, làn điệu cải biên… Các em như Nguyễn Công Anh (14 tuổi) và Nguyễn Công Minh (9 tuổi) đã tiếp tục theo đuổi và học tập hát dân ca một cách nghiêm túc. Em Hoàng Trà My (16 tuổi) tham gia lớp học để hiểu sâu hơn về kỹ thuật của những làn điệu, cách hát làn điệu đó đúng tính cách nhân vật và nội dung tác phẩm.

Bảo tồn và phát huy di sản

Để bảo tồn và phát huy các giá trị di sản dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh, tỉnh Nghệ An đã mở lớp truyền dạy dân ca ví, giặm cho học sinh có năng khiếu trong các trường tiểu học và trung học cơ sở trên địa bàn. 36 học sinh tham gia lớp truyền dạy hôm nay được tuyển chọn từ 130 xã, phường trên địa bàn tỉnh. Đó là những học sinh thực sự đam mê và có năng khiếu với dân ca ví, giặm.

Nghệ nhân Nhân dân Võ Thị Hồng Vân, Chủ nhiệm Câu lạc bộ dân ca ví, giặm Ngọc Sơn, xã Xuân Lâm đã mở nhiều lớp chiêu sinh các em nhỏ khắp vùng, miền để dạy hát dân ca. Các nghệ nhân trực tiếp truyền dạy cho con cháu, thế hệ trẻ trong gia đình, làng xóm, câu lạc bộ. Tỉnh Nghệ An thường xuyên tổ chức liên hoan, hội diễn, chương trình biểu diễn dân ca ví, giặm tại địa phương, lễ hội truyền thống, sự kiện văn hóa. Từ đó, các đoàn nghệ thuật, câu lạc bộ dân ca có dịp học hỏi, giao lưu và trao đổi kinh nghiệm.

Thách thức trong bảo tồn

Tuy nhiên, quá trình bảo tồn ví, giặm đối mặt không ít thách thức. Đó là nguy cơ mai một do thế hệ nghệ nhân cao tuổi ngày càng ít đi, thế hệ trẻ ít mặn mà, kinh phí hoạt động, địa điểm luyện tập, trang phục, nhạc cụ…; sự thiếu hụt đội ngũ kế cận không chỉ là người hát mà còn thiếu người sáng tác, người nghiên cứu, người tổ chức hoạt động liên quan đến ví, giặm.

Mạt chược, một trò chơi giải trí truyền thống của Trung Quốc, đang dần mai một trong thời đại hiện đại. Không chỉ phổ biến tại Trung Quốc, mạt chược còn được ưa chuộng trong cộng đồng Hoa kiều trên toàn thế giới. Trò chơi này không chỉ mang lại giải trí mà còn chứa đựng ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Trẻ em thường học chơi mạt chược trong những dịp Tết Nguyên đán cùng gia đình, trong khi người lớn tuổi có thể chơi quanh năm.

Các bộ mạt chược cổ thường được làm từ gỗ, ngà voi hoặc tre, được cắt, đánh bóng, khắc và tô màu thủ công. Tại Hong Kong, mạt chược không chỉ là một trò chơi mà còn là một phần của di sản văn hóa. Suốt hơn bốn thập kỷ, bà Ho Sau-Mei, 68 tuổi, đã gắn bó với cửa tiệm Kam Fat Mahjong do cha bà sáng lập từ năm 1962. Cửa tiệm nhỏ này nằm dưới cầu thang trong hẻm rộng chưa đầy 2m và là nơi lưu giữ truyền thống làm mạt chược thủ công.

Bà Mei cho biết đã bắt đầu học nghề từ năm 13 tuổi. Vào những năm 1970-1980, các nghệ nhân từ Trung Quốc đại lục đã sang Hong Kong trao đổi kỹ thuật, giúp nghề khắc mạt chược thủ công phát triển thịnh vượng. Vào thập niên 1960, Hong Kong có hơn 20 nghệ nhân khắc mạt chược, thậm chí có cả hội nghề nghiệp chính thức. Tuy nhiên, hiện phần lớn quân bài được sản xuất hàng loạt tại các nhà máy ở Trung Quốc đại lục.

Từ năm 2014, nghề khắc tay mạt chược được chính quyền Hong Kong xếp vào danh sách ‘di sản văn hóa phi vật thể’, nhưng tại thành phố này hiện chỉ còn vài người theo nghề, và bà Mei là nữ nghệ nhân duy nhất còn hành nghề. Mỗi sáng trước 10h, bà Mei đã ngồi vào chỗ, xếp sẵn khay gỗ với những quân bài bằng nhựa và chuẩn bị các dụng cụ chuyên dụng để khắc.

Mỗi bộ mạt chược gồm 144 quân, chia làm bốn loại như cây tre, chấm tròn, chữ Hán, gió (đông, tây, nam, bắc) và các quân đặc biệt như hoa, rồng, tứ quý. Bên cạnh những quân cờ truyền thống, bà Mei cũng làm những quân cờ mạt chược sáng tạo với nhiều loại hình vẽ. Nghệ nhân dùng những dụng cụ khắc truyền thống với đầu mũi khác nhau để khắc từng ký tự, họa tiết lên quân bài, kẹp chặt giữa ngón cái và ngón giữa.

Mỗi bộ mạt chược làm tay mất khoảng 10 đến 14 ngày để hoàn thành, có giá khoảng 245 USD (khoảng 6,5 triệu đồng). Từ khi Hong Kong chuyển từ trung tâm sản xuất sang trung tâm tài chính vào thập niên 1990, ngành làm mạt chược thủ công cũng dần biến mất. Cửa tiệm của bà Mei không có hệ thống đặt hàng online, khách muốn mua phải gọi điện hoặc tới trực tiếp.

Bà Mei ghi đơn hàng bằng tay trên một cuốn sổ cũ kĩ. Hiện nghệ nhân chỉ làm việc đến khoảng trưa vì không còn đủ sức làm cả ngày nữa. Bà nói chưa muốn nghỉ hưu vì buồn và không biết làm gì. Trong ngày, một khách hàng người Anh gọi đến hỏi về đơn hàng vợ anh đặt cách đây vài tuần. Bà Mei nhờ người phiên dịch, tìm số điện thoại trong sổ, và xác nhận bộ bài sẽ hoàn thiện trong tuần tới.

Theo bà Mei, khi còn trẻ bà thường chơi mạt chược với anh chị em trong nhà, nhưng hiện không còn nhiều thời gian, chỉ thỉnh thoảng mới nhận lời mời từ bạn cũ. Hằng năm, sinh viên và nhà báo vẫn đến tìm hiểu, nhờ đó nghề của bà được nhiều người biết đến dù đang dần mai một. Từng nhận nhiều lời đề nghị học nghề từ nghệ sĩ và các tổ chức văn hóa, nhưng bà Mei đều từ chối vì chưa có hứng dạy và muốn làm theo cách và nhịp độ riêng của mình.

‘Tôi không biết còn làm được bao lâu nữa nhưng chừng nào còn cầm được dụng cụ, tôi vẫn sẽ tiếp tục’, bà Mei nói. Với tinh thần bảo tồn di sản văn hóa, bà Mei tiếp tục gắn bó với nghề khắc mạt chược thủ công, mong muốn truyền tải ý nghĩa và giá trị của trò chơi này đến thế hệ trẻ.

Festival Bảo tồn và Phát triển làng nghề quốc tế năm 2025 sẽ chính thức diễn ra tại Khu di tích Hoàng Thành Thăng Long, từ ngày 14 đến 18 tháng 11 năm 2025. Sự kiện này được tổ chức với mục đích bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời tôn vinh những nghệ nhân và thợ giỏi tiêu biểu cả trong nước và quốc tế.

Festival cũng hướng đến việc khơi dậy niềm tự hào về các làng nghề truyền thống, thúc đẩy giao lưu quốc tế, quảng bá sản phẩm làng nghề đặc trưng, phát triển du lịch làng nghề tại Hà Nội và chào mừng các ngày lễ lớn trong năm 2025. Để triển khai sự kiện này, UBND thành phố Hà Nội đã lên kế hoạch chi tiết, bao gồm 11 chương trình trong sự kiện chính và 6 sự kiện bên lề, bắt đầu từ tháng 9 đến tháng 11 năm 2025.

Phần nội dung chính của chương trình bao gồm lễ dâng hương, lễ khai mạc, không gian trưng bày sản phẩm, tiếp đoàn quốc tế. Bên cạnh đó, các sự kiện bên lề sẽ bao gồm hội thảo, hội thi sản phẩm, hội chợ, xúc tiến đầu tư, lễ hội quốc tế Kokan – Uzbekistan, hoạt động tại các làng nghề, hội thi cấp quốc gia, và hội nghị xúc tiến thương mại do Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì.

UBND thành phố Hà Nội đã chỉ đạo các sở, ban, ngành phối hợp tổ chức festival. Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội được giao vai trò cơ quan thường trực, chịu trách nhiệm tham mưu tổng thể và chủ trì tổ chức các hoạt động của festival. Sở này cũng sẽ chủ trì tổ chức Lễ dâng hương tại Điện Kính Thiên, Hoàng thành Thăng Long và mời các làng nghề, nghệ nhân, doanh nghiệp, hợp tác xã trong và ngoài Hà Nội tham gia trưng bày, trình diễn sản phẩm.

Để đảm bảo chương trình được phong phú và đa dạng, UBND thành phố Hà Nội cũng đã chỉ đạo Sở Văn hóa và Thể thao tổ chức chương trình nghệ thuật, quảng bá hình ảnh; Sở Du lịch xây dựng tour làng nghề, quảng bá không gian du lịch; Sở Xây dựng tổ chức giao thông, phối hợp với Công an thành phố đảm bảo an ninh trật tự; Sở Y tế chịu trách nhiệm về y tế, an toàn thực phẩm, và ứng phó khẩn cấp.

Với sự chuẩn bị kỹ lưỡng và sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị, Festival Bảo tồn và Phát triển làng nghề quốc tế năm 2025 hứa hẹn sẽ là một sự kiện văn hóa đặc sắc, góp phần quảng bá những giá trị truyền thống của Việt Nam và tăng cường giao lưu quốc tế.

Trong đêm diễn mới đây, sự kiện Vietnam Heritage Áo dài Fest mùa 3 đã thu hút sự chú ý của công chúng với sự góp mặt của nhiều ngôi sao giải trí và người đẹp nổi tiếng. Chương trình này không chỉ tôn vinh trang phục truyền thống áo dài mà còn ghi nhận những đóng góp đáng quý của các nhà thiết kế và nghệ nhân trong việc bảo tồn và phát triển nét đẹp văn hóa này.

Trong khuôn khổ sự kiện, nhiều ngôi sao đã xuất hiện trên sàn diễn với những bộ trang phục áo dài đẹp mắt và duyên dáng, thể hiện sự đa dạng và phong phú của trang phục truyền thống Việt Nam. Đặc biệt, giọng ca Lâm Khánh Chi đã gây chú ý với bộ xiêm y màu hồng đính kết tỉ mỉ, được thiết kế bởi nhà thiết kế Đặng Trọng Minh Châu. Bộ trang phục này không chỉ giúp giọng ca 48 tuổi thể hiện sự nữ tính và duyên dáng mà còn nổi bật với những đường nét tinh tế và tỉ mỉ.

Không chỉ có Lâm Khánh Chi, NSND Mỹ Uyên cũng đã tôn lên vẻ đẹp của mình với thiết kế tà dài chạm đất, tạo nên một hình ảnh thanh lịch và quyến rũ. Bên cạnh đó, cựu người mẫu Dương Yến Ngọc, ca sĩ Nguyễn Phi Hùng, ca sĩ Kyo York cũng góp mặt tại sự kiện và trình diễn những bộ trang phục đẹp mắt, mang đến cho khán giả những trải nghiệm thú vị và đa dạng.

Đặc biệt, sự kiện năm nay mang chủ đề ‘Kiệt tác sóng đôi – Di sản đi giữa lòng di sản’, với mong muốn kết hợp áo dài với gốm sứ, nghệ thuật sắp đặt để tạo nên sàn diễn đặc biệt. Ban tổ chức hy vọng rằng sự kiện này sẽ góp phần quảng bá nét đẹp đặc trưng trong văn hóa Việt Nam đến bạn bè thế giới, giúp họ hiểu hơn về giá trị và tinh thần của trang phục truyền thống áo dài.

Sự kiện quy tụ nhiều nhà thiết kế nổi tiếng như Đặng Trọng Minh Châu, Lý Giám Tiền, Nguyễn Việt Hùng, Trần Thiện Khánh, Đoan Trang, Lê Hữu Nhân… Những người đã và đang tiếp tục đóng góp vào việc bảo tồn và phát triển văn hóa áo dài, giúp nó trở thành một biểu tượng văn hóa của Việt Nam.

Trong thập kỷ qua, nghệ nhân Malaysia – ông Tan Chin Seng, đã tạo nên tiếng vang trong lĩnh vực chế tạo đàn violin chuyên nghiệp. Với tài năng và đam mê không giới hạn, ông đã đạt được nhiều giải thưởng quốc tế và hiện đang dẫn dắt một thế hệ nghệ nhân mới tại xưởng của mình gần Kuala Lumpur. Mục tiêu của ông là góp phần phát triển và quảng bá nghề thủ công này tại Malaysia và Đông Nam Á.

Nghề chế tạo đàn violin đòi hỏi sự khéo léo, kiên nhẫn và trên hết là tình yêu với âm nhạc. Ông Tan Chin Seng, người từng bắt đầu sự nghiệp trong ngành khoa học máy tính, đã khám phá ra niềm đam mê với nghề thủ công này sau một chuyến đi đến Trung Quốc vào năm 2010. Kể từ đó, ông đã dành nhiều thời gian để học hỏi và nghiên cứu về nghề chế tạo đàn từ những nghệ nhân nổi tiếng ở Trung Quốc và Ý.

Xưởng của ông Tan Chin Seng hiện đang sản xuất khoảng 10 cây đàn mỗi năm, với sự hỗ trợ của 7 bàn làm việc và một đội ngũ nghệ nhân trẻ đầy nhiệt huyết. Mặc dù nghề làm đàn vẫn còn ít được biết đến ở Malaysia và Đông Nam Á, ông Tan hy vọng rằng sẽ có nhiều người trẻ quan tâm và theo đuổi nghề thủ công này trong tương lai.

Với những thành tựu quốc tế trong lĩnh vực chế tạo đàn, ông Tan Chin Seng đang hướng dẫn một thế hệ nghệ nhân mới, bao gồm cả nữ nghệ nhân làm đàn đầu tiên của Malaysia, Chan Song Jie. Ông hy vọng rằng cộng đồng nghệ nhân làm đàn sẽ tiếp tục phát triển và góp phần quảng bá nền văn hóa âm nhạc của Malaysia ra quốc tế.

Bằng sự đam mê và tận tâm với nghề làm đàn, ông Tan Chin Seng đã và đang góp phần tạo nên một cộng đồng nhỏ nhưng đầy tâm huyết, những người yêu công việc này và muốn đưa nó đến với nhiều người hơn. Ông tin rằng, thông qua việc chia sẻ kiến thức và kỹ năng, thế hệ nghệ nhân mới sẽ tiếp tục phát triển và đưa nghề thủ công này lên một tầm cao mới.

Như ông Tan Chin Seng đã chia sẻ, “nghề làm đàn không chỉ là về việc tạo ra một công cụ âm nhạc, mà còn là về việc chia sẻ tình yêu âm nhạc và văn hóa với mọi người.” Với tầm nhìn này, ông tiếp tục truyền cảm hứng cho những người trẻ và hy vọng rằng, một ngày nào đó, nghề làm đàn sẽ trở thành một phần quan trọng của văn hóa âm nhạc tại Malaysia và Đông Nam Á.

Hiện tại, những người yêu âm nhạc và nghệ thuật có thể tìm hiểu thêm về công việc của ông Tan Chin Seng và các nghệ nhân khác thông qua các trang web và mạng xã hội chuyên về nghệ thuật và văn hóa. Để biết thêm thông tin về xưởng của ông Tan và các dự án của mình, vui lòng truy cập trang web chính thức của ông hoặc liên hệ trực tiếp với ông qua các kênh truyền thông xã hội.