Triển lãm mỹ thuật ứng dụng ‘Nam Tước – Những mảnh ghép’ hiện đang được tổ chức tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, khai mạc vào chiều ngày 2/8. Sự kiện này là kết quả của một hành trình sáng tạo và khám phá sự kết hợp độc đáo giữa nghệ thuật và đời sống của Nghệ nhân Ưu tú Trần Nam Tước. Với hơn 25 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực gốm và điêu khắc kiến trúc nghệ thuật, ông đã tạo ra những tác phẩm độc đáo, mang đậm dấu ấn cá nhân và tư duy sáng tạo mới mẻ.

Không gian triển lãm được chia thành ba phần, giới thiệu đa dạng các tác phẩm mỹ thuật ứng dụng. Phần đầu tiên trưng bày các hình khối điêu khắc, trang trí truyền thống bằng chất liệu gốm, đất nung. Những hiện vật này không chỉ phản ánh kỹ năng và sự tỉ mỉ của nghệ nhân mà còn chứng minh khả năng kết hợp hài hòa giữa nghệ thuật truyền thống và phong cách đương đại. Sự kết hợp này thể hiện sự sáng tạo và đổi mới trong việc bảo tồn và phát triển di sản văn hóa.

Phần hai của triển lãm tập trung vào các mảng chạm khắc gỗ tiêu biểu. Tại đây, công chúng có thể chiêm ngưỡng những tác phẩm độc đáo như ‘Tứ đại con gà (ò ó o o)’ và bộ cửa ’12 cánh Trung Hiếu Môn’. Bộ cửa này đã giúp Nghệ nhân Ưu tú Trần Nam Tước đoạt giải Nhất Mỹ thuật ứng dụng toàn quốc lần thứ 4 vào năm 2019. Những tác phẩm này không chỉ thể hiện kỹ thuật đục bấm tinh xảo mà còn phối hợp trang trí mảng màu tam lam hoặc sơn thếp truyền thống, tạo nên sự độc đáo và mới mẻ. Các tác phẩm này thể hiện sự kết hợp giữa nghệ thuật và kỹ thuật, tạo ra những sản phẩm có tính ứng dụng cao.

Phần ba của triển lãm giới thiệu các bản vẽ tay thủ công và tư liệu thiết kế. Đây là những tài liệu quý giá mà nghệ nhân đã ứng dụng vào nhiều công trình trong suốt sự nghiệp của mình. Triển lãm lần đầu tiên trình làng những bản vẽ này, mang đến cơ hội để công chúng hiểu rõ hơn về quá trình sáng tạo của Nghệ nhân Ưu tú Trần Nam Tước. Những bản vẽ này không chỉ thể hiện sự sáng tạo và đổi mới mà còn thể hiện nỗ lực bảo tồn và phát triển di sản văn hóa truyền thống.

Triển lãm ‘Nam Tước – Những mảnh ghép’ mở cửa đến ngày 12/8, cung cấp cho công chúng một cơ hội hiếm có để chiêm ngưỡng những tác phẩm có tính ứng dụng cao nhưng vẫn giữ được giá trị nghệ thuật sâu sắc. Những mảnh ghép trong triển lãm không chỉ thể hiện sự hòa quyện giữa hơi thở đương đại và nét văn hóa cổ xưa mà còn thể hiện nỗ lực bảo tồn và phát triển di sản văn hóa truyền thống Việt Nam. Sự kiện này là một dịp để công chúng khám phá và tìm hiểu về sự kết hợp độc đáo giữa nghệ thuật và đời sống.

Chương trình nghệ thuật sáng tạo “Gom Show – Âm thanh từ gốm” đã đưa những thanh âm từ gốm Việt lên sân khấu, tạo nên một dòng chảy nghệ thuật đương đại độc đáo. Đây là hành trình âm thanh đặc biệt, nơi những chiếc bàn xoay gốm trở thành người dẫn chuyện, và các vật dụng gốm như chum, vại, niêu, chiêng, chuông… có cơ hội kể câu chuyện của riêng mình thông qua những thanh âm hoà tấu, đồng điệu, riêng biệt.

Nghệ sĩ Đinh Anh Tuấn, thành viên của nhóm tác giả Gom Show, chia sẻ rằng chương trình này tìm về bản chất của văn hóa gốm, vốn được hình thành từ đất, nước, lửa – những yếu tố đã gắn bó với con người từ hàng nghìn năm trước. “Văn hóa gốm từ đất, nước, lửa. Yếu tố đó là con người hòa mình vào thiên nhiên, khai thác thiên nhiên từ hàng nghìn năm trước. Và bây giờ không thay đổi, vẫn là đất, nước, lửa, đó là triết lý rất bền bỉ.”

Nghệ sĩ Trần Quốc Thịnh cũng bày tỏ rằng nhạc cụ được tạo ra từ chính chất liệu làm nên chúng, và âm sắc của chất liệu được chuyển tải rất rõ. “Ví dụ nhạc cụ trong chương trình như chung thanh, chiêng sành. Âm sắc của chất liệu được chuyển tải rất rõ. Ở chung thanh, mình cảm giác có một số âm sắc và dải tần âm sắc của các chất liệu khoáng chất tạo nên chúng”.

Show diễn không chỉ là hành trình âm thanh sử dụng thủ pháp ước lệ kể câu chuyện của đất của người bằng ngôn ngữ không lời, mà còn kết nối một di sản vừa hữu hình vừa trầm sâu trong tâm thức – văn hoá gốm. Thông qua chương trình, nghệ sĩ muốn gửi gắm tới khán giả giá trị khai thác từ vật liệu của tự nhiên, thiên nhiên gần gũi với con người và đó là cái lõi cuối cùng của văn hóa gốm.

Thông qua việc sử dụng các vật dụng gốm như nhạc cụ, chương trình “Gom Show – Âm thanh từ gốm” đã thể hiện một cách sáng tạo và độc đáo sự kết nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa con người và thiên nhiên. Đây là một nỗ lực đáng kể trong việc bảo tồn và phát triển văn hóa gốm, cũng như quảng bá giá trị của văn hóa này đến với công chúng.

Chương trình “Gom Show – Âm thanh từ gốm” là một minh chứng cho thấy nghệ thuật có thể được tạo ra từ những thứ gần gũi và quen thuộc, và rằng sự sáng tạo có thể giúp chúng ta nhìn nhận lại và đánh giá cao những giá trị truyền thống.

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch gần đây đã công bố việc công nhận nghề gốm Mỹ Thiện tại thị trấn Châu Ổ, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi (nay là xã Bình Sơn) là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Với việc này, nghề gốm Mỹ Thiện được xếp vào loại hình ‘Nghề thủ công truyền thống’ và trở thành một phần quan trọng trong kho tàng di sản văn hóa phi vật thể của quốc gia.

Làng gốm Mỹ Thiện có lịch sử hình thành từ thế kỷ XVIII và từng là một làng nghề thủ công truyền thống với hàng chục gia đình chuyên sản xuất đồ gốm. Các sản phẩm gốm tại đây nổi tiếng với nhiều sản phẩm gia dụng tinh xảo như chum, ghè, vò, thạp, ché, bình vôi, hũ, chậu kiểng, độc bình, bình hoa, lư hương, ấm trà, tượng động vật… Sự đa dạng của các sản phẩm gốm Mỹ Thiện đã thể hiện sự tài hoa và sáng tạo của các nghệ nhân trong làng nghề.

Một trong những đặc trưng của gốm Mỹ Thiện là kỹ thuật tráng men với màu sắc phong phú như tím đậm, tím nhạt, da lươn, vàng, vàng ánh xanh ngọc, xanh rêu. Hoa văn trang trí trên gốm cũng rất đa dạng, thể hiện hình ảnh rồng, phụng, hoa, lá, 12 con giáp… mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống. Những đặc trưng này đã làm cho gốm Mỹ Thiện trở thành một biểu tượng văn hóa đặc sắc của tỉnh Quảng Ngãi.

Trước đây, làng gốm Mỹ Thiện từng được quan Tuần phủ Quảng Ngãi Nguyễn Bá Trác ghi chép trong điều trần gửi vua Bảo Đại. Các nghệ nhân tại đây từng được vời vào Phủ Chúa Nguyễn để chế tác gốm phục vụ hoàng gia và làm cống phẩm, tặng phẩm. Điều này đã chứng minh rằng gốm Mỹ Thiện đã từng là một phần quan trọng trong văn hóa và lịch sử của triều đình nhà Nguyễn.

Hiện nay, chỉ còn vợ chồng nghệ nhân Đặng Văn Trịnh và bà Phạm Thị Thu Cúc là người giữ nghề cha ông để lại. Để thích ứng với thị trường, ông Trịnh đã học hỏi thêm kỹ thuật từ cha mình và phục hồi công thức pha men cổ từ đá núi địa phương. Ông đã cố gắng bảo tồn và phát huy nghề gốm truyền thống của gia đình mình.

Sản phẩm gốm của ông Trịnh đã được UBND tỉnh Quảng Ngãi công nhận OCOP 3 sao và đang hoàn tất hồ sơ để xét duyệt lên 4 sao. Cơ sở sản xuất của ông cũng trở thành điểm đến cho du khách, học sinh đến tham quan, trải nghiệm làm gốm. Việc kết hợp giữa bảo tồn nghề gốm và phát triển du lịch đã giúp ông Trịnh có thể giới thiệu nghề gốm truyền thống của mình đến với công chúng.

Tỉnh Quảng Ngãi đang hướng đến phát triển du lịch văn hóa làng nghề, gắn kết làng nghề với các tour du lịch văn hóa, du lịch trải nghiệm. Dự kiến, tỉnh sẽ đầu tư hạ tầng cho làng nghề, xây dựng không gian trưng bày, tạo điểm nhấn gắn với các danh thắng. Điều này sẽ giúp cho làng gốm Mỹ Thiện trở thành một điểm đến hấp dẫn cho du khách.

Gìn giữ di sản không chỉ là bảo tồn một nghề, mà còn là giữ gìn một phần hồn cốt văn hóa dân tộc. Mỹ Thiện – ngôi làng đỏ lửa suốt hơn hai thế kỷ – đang hồi sinh bằng chính bàn tay, khối óc và tình yêu nghề của những người con xứ Quảng. Việc bảo tồn và phát huy làng nghề gốm truyền thống gắn với phát triển du lịch sẽ giúp tạo ra những cơ hội kinh tế mới cho cộng đồng địa phương, đồng thời góp phần bảo vệ và phát huy giá trị của di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.