Sau hơn hai năm triển khai thực hiện Đề án ‘Huế – Kinh đô áo dài’, thành phố Huế đã đạt được nhiều kết quả tích cực và tạo nên sức hút về dự án văn hóa lớn này. Năm 2025 đánh dấu chặng đường đầu tiên của tầm nhìn đến năm 2030, với nhiều mục tiêu cụ thể đã đề ra. Để đánh giá về hiệu quả và định hướng của đề án, chúng tôi đã có cuộc trò chuyện với TS Phan Thanh Hải, Uỷ viên Hội đồng Di sản Văn hóa Quốc gia, Giám đốc Sở Văn hóa – Thể thao Thành phố Huế.

TS. Phan Thanh Hải cho rằng trang phục truyền thống là một biểu tượng giàu tính biểu cảm của bản sắc văn hóa dân tộc. Áo dài Việt Nam – đặc biệt là áo dài ngũ thân truyền thống – không chỉ tôn vinh vẻ đẹp hình thể mà còn phản ánh hệ giá trị văn hóa, đạo đức và triết lí sống của người Việt. Khi một người Việt Nam khoác lên mình chiếc áo dài, đó không chỉ là việc mặc một trang phục, mà là sự tiếp nối một dòng chảy văn hóa lâu đời. Chính vì vậy, áo dài Việt Nam, mà cụ thể là áo dài Huế, hoàn toàn có thể được xem như một ‘sứ giả văn hóa’, có sức mạnh truyền thông vượt qua biên giới quốc gia.

Trong các sự kiện giao lưu văn hóa quốc tế, nhiều người nước ngoài đã nhận diện Việt Nam ngay lập tức qua hình ảnh chiếc áo dài. Giống như khi nhắc đến Nhật Bản là kimono, Hàn Quốc là hanbok… thì Việt Nam là áo dài. Đó là một niềm tự hào không nhỏ, và là cơ sở quan trọng để chúng ta đưa áo dài vào các chiến lược quảng bá văn hóa quốc gia.

TS. Phan Thanh Hải cũng chia sẻ về giá trị lịch sử, văn hóa, thẩm mĩ và sức hút đặc biệt của áo dài Huế. Áo dài Huế có lịch sử phát triển lâu đời, gắn bó mật thiết với triều Nguyễn – triều đại quân chủ cuối cùng trong lịch sử Việt Nam. Các mẫu áo ngũ thân cao cấp dù tay chẽn, tay rộng, hay áo Nhật Bình của phụ nữ… vốn là trang phục trong chốn cung đình và các tầng lớp trí thức, quan lại, mệnh phụ phu nhân.

Đề án ‘Huế – Kinh đô áo dài’ đã đạt được nhiều kết quả tích cực sau hơn hai năm triển khai. Tri thức may và mặc áo dài Huế được ghi danh là Di sản Văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia (2024). Nhiều nội dung thuộc Đề án như hoạt động trải nghiệm, quảng bá, phổ biến áo dài… được tổ chức thường xuyên, liên tục.

Để hiện thực hóa Đề án đến năm 2030, TS. Phan Thanh Hải cho rằng cần tập trung vào bốn nhóm giải pháp trọng tâm: thể chế hóa chính sách, thiết chế văn hóa, giáo dục và truyền thông, kết nối du lịch.

Phong trào mặc áo dài truyền thống ở Huế đang thu hút đông đảo giới trẻ. TS. Phan Thanh Hải cho rằng đây là hiệu ứng tích cực có định hướng, không phải chỉ mang tính phong trào. Điều đáng quý là giới trẻ đã bắt đầu đồng hành với di sản, không chỉ qua việc mặc áo dài mà còn qua hoạt động nghiên cứu, tái hiện, phục dựng.

Về việc công nhận áo dài là quốc phục, TS. Phan Thanh Hải cho rằng đây là một đề xuất có lí, nhưng cần cân nhắc thấu đáo. Áo dài – đặc biệt là áo dài nữ – đã gần như trở thành biểu tượng quốc gia rồi. Tuy nhiên, để định chế áo dài là quốc phục, nhất là trong các lễ tân cấp cao, thì cần có một quá trình nghiên cứu, thử nghiệm, và đồng thuận rộng rãi.

Nghề làm gốm truyền thống của người M’nông Rlăm tại buôn Dơng Bắk, xã Liên Sơn, huyện Lắk, tỉnh Đắk Lắk, đã tồn tại bền bỉ qua nhiều thế hệ với kỹ thuật độc đáo như ‘nuôi đất’, ‘trích đất’ và nung lộ thiên. Điểm đặc trưng của gốm M’nông Rlăm là không sử dụng bàn xoay, không lò nung, không khuôn đúc, tạo nên sự khác biệt so với các loại gốm khác.

Quá trình làm gốm của người M’nông Rlăm bắt đầu từ việc ‘nuôi đất’, tức là ủ đất sét lấy từ bờ sông Krông Ana để giữ ẩm và bảo tồn chất đất. Sau đó, người thợ sẽ thực hiện ‘trích đất’ – lấy một lượng đất vừa đủ để tạo nên một sản phẩm, được xem như một nghi thức tâm linh. Gốm M’nông Rlăm được tạo dáng hoàn toàn bằng tay, không sử dụng bàn xoay. Người thợ di chuyển xung quanh sản phẩm trong quá trình nặn, tương đồng với cách làm gốm của người Chăm.

Sản phẩm sau khi tạo hình được đánh bóng bằng đá, khắc họa tiết bằng que tre, sau đó phơi khô tự nhiên rồi nung trong lửa khoảng 30 phút với nhiên liệu vỏ trấu và mùn cưa. Kỹ thuật nung lộ thiên này đòi hỏi sự khéo léo và kinh nghiệm của người thợ, giúp tạo nên những sản phẩm gốm bền chắc và có tính thẩm mỹ cao.

Gốm truyền thống của người M’nông Rlăm đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào cuối năm 2024. Sự công nhận này đánh dấu bước chuyển quan trọng trong hành trình gìn giữ và phục hồi một làng nghề truyền thống đặc sắc của Tây Nguyên. Tuy nhiên, việc gìn giữ nghề gốm truyền thống của người M’nông Rlăm đang đối mặt với nhiều thách thức, trong đó có sự mai một về nhân lực, nguyên liệu khan hiếm, và khó khăn trong tiêu thụ sản phẩm.

Chính quyền địa phương đã triển khai một số đề án bảo tồn và phát triển làng nghề gốm truyền thống, đặt hàng sản phẩm gốm từ nghệ nhân địa phương, tổ chức các lớp truyền dạy nghề, và giới thiệu sản phẩm đến các đơn vị lữ hành. Gốm thủ công của buôn Dơng Bắk đã được công nhận là sản phẩm OCOP đạt 3 sao cấp tỉnh, mở ra cơ hội tiếp cận thị trường rộng hơn.

Du lịch cộng đồng đã mang đến hy vọng mới cho nghề làm gốm của người M’nông tại buôn Dơng Bắk. Các tour du lịch trải nghiệm đã về đến Yang Tao, tạo điều kiện cho nghệ nhân địa phương trình diễn kỹ thuật làm gốm cổ. Du khách khi đến thăm làng gốm không chỉ được tìm hiểu quy trình thủ công, mà còn có thể trực tiếp tham gia tạo hình, trang trí sản phẩm và mang về làm kỷ niệm. Những hoạt động này bước đầu giúp gốm Yang Tao có thêm cơ hội được hồi sinh, đồng thời trở thành điểm nhấn văn hóa trong phát triển du lịch bền vững tại khu vực Tây Nguyên.

Với những nỗ lực bảo tồn và phát triển làng nghề gốm truyền thống, người M’nông Rlăm hy vọng rằng nghề làm gốm sẽ tiếp tục tồn tại và phát triển, không chỉ là một di sản văn hóa quý giá mà còn là một nguồn thu nhập ổn định cho người dân địa phương.

Gốm thủ công của buôn Yang Tao ngày càng nổi tiếng trong và ngoài nước.

Tìm hiểu thêm về nghề làm gốm của người M’nông Rlăm.